Fake news is niets nieuws

Uit Kritisch denken wiki
Naar navigatie springen Naar zoeken springen

Fake news is niets nieuws. Dat geldt in twee betekenissen.

1. Het is niets nieuws omdat in elk tijdperk fake news aan de orde is, is geweest en zal zijn in een vorm die past bij dat tijdperk.

Tijdens de kerstperiode had ik de tijd om weer eens heerlijk te vreten in een aantal boeken die expliciet aangeven een mix te zijn van fake en niet-fake. In andere termen vormen zij een mix van fictie en non-fictie.

En laten die boeken ook nog eens op een plezierige manier schetsen hoe in drie verschillende tijdperken de beïnvloeding van berichtgeving een enorme impact heeft op mensen en samenleving. Heb ik het over wetenschap, nee. Maar tot kritisch denken zetten deze boeken van Ken Follett en Dan Brown zeker aan.


Ken Follett beschrijft in historische romans hoe eeuwen geleden al met geheime brieven, mondelinge overlevering en manipulatie van groepen in de bevolking de strijd binnen een religie of tussen religies mensen bij elkaar kan brengen of juist uit elkaar kan drijven. Dan Brown beschrijft in zijn nieuwste roman Origin de controverse tussen religie en wetenschap in de actuele tijd van internet, social media en artificiële intelligentie. Een heerlijk boek dat - wat mij betreft - in de opbouw van het vraagstuk interessanter is dan in de ontknoping.

Waarom zijn fictie en non-fictie geen beladen begrippen terwijl fake-news wel een beladen term is?

Het heeft waarschijnlijk veel te maken met de intentie van de opsteller (zie ook de bijdrage van Paul). En met de vaardigheid van de ontvanger om de informatie correct te kunnen duiden: waar of niet-waar (ook al zo'n bekend spelletje dat al heel lang bestaat).

Wat betekent deze stelling? Dat regelgeving over wat wel en niet geoorloofd is al lang bestaat, maar toepassing moet vinden in de nieuwe digitale vorm (misleiding, valsheid in geschrifte, volksverlakkerij) En dat de overheid, en andere instanties, niet zozeer nieuwe regulering moet initiëren maar vooral in moet zetten op voorlichting en handhaving van al bestaande regels.


2. Het is niets nieuws omdat nieuws wordt geproduceerd van iets dat niets is.

Wanneer is iets iets en wanneer is iets niets? Is een bericht te herleiden naar een betrouwbare bron? Zijn er feiten die onderbouwen dat iets waar is? Is het verband dat lijkt te bestaan op basis van het in volgorde presenteren van woorden, cijfers en beelden terecht? Is een bericht overeenkomstig de werkelijkheid of is er een wijziging aangebracht? Het verschil tussen fake news en journalistieke vrijheid is een grijs gebied.

Ook hier geldt: we hebben kritisch vermogen nodig om onderscheid te kunnen maken, want berichten in het grijze gebied zullen altijd bestaan. Tegelijk is ook een kritisch gesprek nodig: wat is nog geoorloofd en wat vinden we met elkaar "dat doe je niet".